ครูเจริญใจ สุนทรวาทิน (16กันยายน2458-10เมษายน2554) สืบทอดความรู้ดนตรีจากบิดา พระยาเสนาะดุริยางค์ (แช่ม สุนทรวาทิน) อดีตเจ้ากรมพิณพาทย์หลวงในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และครูบา อาจารย์ในกรมมหรสพอีกหลายท่าน อาทิพระยาประสานดุริยศัพท์ (แปลก ประสานศัพท์) หลวงประดิษฐไพเราะ (ศร ศิลปบรรเลง) พระยาภูมีเสวิณ (จิตร จิตตเสวี) หลวงไพเราะเสียงซอ (อุ่น ดูรยชีวิน) ฯลฯ จนมีความรู้ความสามารถ เชี่ยวชาญทั้งในทางการขับร้อง การบรรเลงซอสามสาย และมีความรู้ทางวิชาการดนตรีไทยที่แตกฉานยิ่ง มีผลงานการ บันทึกเสียงมากมายตั้งแต่ครั้งรัชสมัย ร.7 ถึง ร.9 เป็นต้นแบบ วิชาการขับร้องเพลงไทยเดิมและซอสามสายที่ได้รับการยกย่องจากสังคมไทยทั้งผู้ฟัง ผู้ปฏิบัติและศิษยานุศิษย์มากมาย จนได้รับการยกย่องเป็นศิลปินแห่งชาติสาขาศิลปะ การแสดง (คีตศิลป์) ประจำปี2530 ท่านใช้เวลาตลอดชีวิตในการถ่ายทอดองค์ความรู้ดนตรีไทยแก่ศิษย์ในสถาบันการ ศึกษาต่างๆรวมทั้งเป็นแรงบันดาลใจให้เกิดการสร้างสรรค์ผลงานเพลงไทยขึ้นมามากมายในสังคม

.

ในวาระ109ปีชาตกาลของ ครูเจริญใจ สุนทรวาทิน รายการเพลงดนตรีวิถีอาเซียน นำประวัติผลงานและเสียงขับร้อง ของท่านมารำลึกถึง ด้วยความเคารพรักอย่างยิ่ง

พ.ศ.2561 องค์กรยูเนสโกประกาศให้ดอนดังซายัง Dondang Sayang เป็นหนึ่งในศิลปะการแสดงที่สมควรได้รับการ ยกย่องในฐานะมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ (Intangible Cultural Heritage - ICH) ของชุมชนมา เลย์ชุมชนบาบ๋าย่าหยา ชุมชนโปรตุเกส ในเขตมะละกา ประเทศมาเลเซีย เป็นปีเดียวกันกับที่โขนของไทย ละครโคล ของกัมพูชา และเร็กเก้ของจาไมก้าได้รับการประกาศ ICH อย่างน่าภาคภูมิใจเช่นกัน

.

 ดอนดังซายัง มีความหมายว่า “เพลงรักเพลงกวี” มีต้นกำเนิดในมะละกาเมื่อประมาณคริสศตวรรษที่ 15 โดยได้รับ อิทธิพลจากดนตรีพื้นบ้านโปรตุเกสแบบดั้งเดิมผสมผสานกับดนตรีอาหรับและดนตรีพื้นเมืองมาเลเซีย โดยนักร้องบา บาย่าหยาจะร้องเพลงที่มีคำสัมผัสที่เรียกว่า “ปันตุน” (บทกวีของมาเลย์) มีเครื่องดนตรีไวโอลิน แอคคอเดียน แมนโด ลิน กลองเรอบานาและฆ้องแขวนเตตาวัก บรรเลงประกอบ เนื้อหาของเพลงมีทั้งความรัก เกี้ยวพาราสีใช้ภาษาที่ งดงาม คารมคมคาย ในแบบด้นสดและบทกวีวรรคทองมาใช้ในการแสดง อาจมีการร่ายรำประกอบตามสมควร

.

ตัวอย่างงานบันทึกเสียงดอนดังซายังครั้งนี้คัดสรรผลงานนักร้องเพลงพ็อพมาเลย์ในตำนาน ตันศรีพีรามลี A. Ramlie, Sanisah Huri, Datuk Sharifah Aini, Ahmad Yusoh, Chik mohd Amin, Rahim Jantan จนถึง Noraniza Idris ขับขานเพลงดอนดังซายังในรูปแบบต่างๆให้ได้ศึกษาเปรียบเทียบกัน

28 สิงหาคม 2567 กรมส่งเสริมวัฒนธรรม กระทรวงวัฒนธรรม ได้แถลงคำประกาศยกย่องครูไชยยะ ทางมีศรี (อายุ 74 ปี) ผู้เชี่ยวชาญดนตรีไทยกรมศิลปากรและครูปี่พาทย์คนสำคัญของแผ่นดินไทยขึ้นเป็น “ศิลปิน แห่งชาติสาขาศิลปะการแสดง-ปี่พาทย์ประจำปีพ.ศ.2566 ร่วมกับศิลปินท่านอื่น ๆ ในสาขาทัศนศิลป์วรรณศิลป์ และศิลปการแสดงอีก 11 ท่าน ถือเป็นวาระที่ควรค่าแก่การแสดงความชื่นชมยินดีและควรค่าแก่การเรียนรู้คุณค่าของ ท่านที่ได้รับการยกย่องว่าเป็นปราชญ์ดนตรีไทยคนหนึ่งที่รอบรู้ลึกซึ้งทั้งทฤษฎีปฏิบัติและมีคุณธรรมน่าเคารพนับถือได้ อย่างแท้จริง

.

เพลงดนตรีวิถีอาเซียน วันนี้ นำงานอัลบั้ม “ช่อลูกหว้า” และ “กลิ่นเนื้อนาง” ที่ครูไชยยะ ทางมีศรีได้ประพันธ์เพลง ไทยแบบเนื้อเต็ม(เพลงขับร้องอย่างไม่มีเอื้อน)โดยผ่านเสียงร้องเพราะๆของครูสมบัติสังเวียนทอง อดีตนักร้องกรม ศิลปากร มาเป็นการแสดงมุทิตาจิตแก่ครูไชยยะ ทางมีศรีด้วยยินดียิ่ง

ทั้งอังกะลุงและบทเพลงชุดยะวา กลายเป็นเพลงที่เปิดประตูการเรียนรู้ดนตรีไทยให้กับเด็กไทยจำนวนมากมายเป็นเวลาต่อเนื่องมานับศตวรรษแล้ว

.

พ.ศ. 2451 หลวงประดิษฐไพเราะ (ศร ศิลปบรรเลง) ได้ตามเสด็จสมเด็จพระราชปิตุลา บรมพงศาภิมุข เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ ไปเยือนเกาะชวา ประเทศอินโดนีเซีย และได้นำเครื่องดนตรีไม้ไผ่ “อังกะลุง” กลับมามาเผยแพร่สู่กรุงสยาม นอกจากนี้ยังมีบทเพลงจำนวนหนึ่งที่ติดตามกลับมาในความทรงจำของท่านอีกด้วย เรียกว่า “เพลงชุดยะวา” มีเพลงบูเซ็นซอคหรือเพลงวยะวา, เพลงยะวาใหม่, เพลงสะมารัง (มาจากชื่องเมืองเซอมารังในอินโดนีเซีย), กะหรัดรายา (ชื่อเมืองเช่นกัน), บูกันตูโม๊ะ เป็นต้น

เมื่อ 17 กรกฎาคม 2567 จายสายมาว ศิลปินนักร้องชาติพันธุ์ไทใหญ่จากรัฐฉาน ถึงแก่กรรม เขามีชื่อเสียงเป็นที่รู้จักและมีผลงานเพลงที่ได้รับความนิยมไปทั่วประเทศเมียนมาร์และในความทรงจำของผู้คนไทใหญ่ที่แม้จะย้ายถิ่นไปอยู่อาศัยในประเทศอื่น

.

บทเพลงโด่งดังที่เขาขับร้องเมื่อ พ.ศ.2511 "ลึกโหมหมายป๋างโหลง" หรือ “สัญญาที่ปางโหลง” ผลงานการประพันธ์ของ นายแพทย์จายคำเหล็ก พูดถึงการทวงถามสัญญาและความเป็นธรรมระหว่างกลุ่มคนชาติพันธุ์กับตัวแทนเผด็จการทหาร ยังคงเป็นที่จดจำจนถึงทุกวันนี้ความดังของบทเพลงมีผลให้เขาถูกรัฐบาลทหารขณะนั้นจับตัวคุมขังเขาไว้ในเรือนจำและผลงานเพลงดังกล่าวก็ได้กลายเป็นเพลงต้องห้ามในประเทศเมียนมาอยู่ช่วงเวลาหนึ่งเลยทีเดียว กระนั้นเมื่อเวลาผ่านไป สัญญาที่ปางโหลง ก็ยังคงเป็นเสียงที่ทวงความยุติธรรมของผู้คนหลากหลายชาติพันธุ์ที่สะเทือนใจกับประวัติศาสตร์เมียนมาร์เสมอมา

ความเชื่อของคนโบราณในภูมิภาคอุษาคเนย์เกี่ยวกับปรากฏการณ์ฟ้าร้องฟ้าแลบในช่วงฤดูฝน ตำนานของยักษ์ รามสูร ที่ขว้างขวานกายสิทธิ์ไปยัง นางมณีเมขลา ที่โยนดวงแก้ววิเศษอยู่บนฟากฟ้า นำไปสู่การสร้างสรรค์ บทเพลงที่ใช้ในการแสดงโขนละครจนถึงเพลงร้องของชาวบ้านเพื่อความเพลิดเพลินและเพื่อประกอบพิธีกรรม

.

เพลงดนตรีวิถีอาเซียน ตอนนี้ขอเสนอ บทเพลงที่ใช้ในการแสดงโขนละคร และเพลงร้องของชาวบ้าน เกี่ยวกับปรากฏการณ์ฟ้าร้องฟ้าแลบ ให้ฟังกัน

แม้ว่าบทเพลงเล็กๆเพลงหนึ่งที่เกิดจากภูมิปัญญาไทยโบราณ “กราวกีฬา” ผลงานที่เจ้าพระยาธรรมศักดิ์มนตรี (สนั่น เทพหัสดิน ณ อยุธยา) ได้ประพันธ์ขึ้นจากรากฐานบทเพลงหน้าพาทย์โบราณชื่อเพลงกราวนอก จะมิได้เดินทางไปร่วมงานมหกรรมกีฬาโอลิมปิกส์กับกองทัพนักกีฬาหรือแฟชั่นเสื้อผ้า หากแต่เป็นบทเพลงสำคัญที่เกี่ยวข้องสัมพันธ์กับการเติบโตและความสำเร็จในชีวิตของนักกีฬาไทยมายาวนาน กราวกีฬาเคยมีบทบาทตั้งแต่เป็นเพลงมาร์ชในสนามกีฬาโรงเรียนไปจนถึงสนามกีฬาจังหวัด สนามกีฬาภูมิภาค และสนามกีฬาแห่งชาติ

เพลงดนตรีวิถีอาเซียน ครั้งนี้ ถอดความรู้เรื่องเพลงกราวกีฬา เพลงกราวนอก และบทเพลงอื่นๆที่เกิดมาจากรากฐานเพลงกราวนอกที่ถูกนำไปใช้ในบริบทการแสดงโขนละครอย่างขนบ วาทกรรมปลุกใจให้รักชาติและป็อปคัลเจอร์ที่ไหลลื่นไปกับวิถีชีวิตของชาวบ้าน

เกษตรกรรมทั้งฝั่งไทยอีสานและฝั่งลาว มีชีวิตผูกพันกับปลาหมอพื้นบ้านที่เติบโตอยู่ในทุ่งนาและห้วยหนองคลองบึง มีคำเรียกกันว่า “ปลาเข็ง” เป็นปลาที่เลี้ยงง่ายและนำมาปรุงอาหารพื้นเมืองได้สารพัด มีบทเพลงพื้นบ้านจำนวนหนึ่งที่ขับขานกันถึงปลาเข็งทั้งในเชิงสัญญะและความบันเทิงควบคู่ไปกับเพลงที่กล่าวถึงปลาช่อนหรือ “ปลาค่อ”

.

บทเพลงว่าด้วยปลาเข็งหรือปลาหมอพื้นบ้านที่คัดสรรมาในวันนี้อาจจะแตกต่างจากชะตากรรมของ “ปลาหมอคางดำ” ที่ถูกเรียกว่าเป็น “เอเลี่ยนสปีชีส์” ซึ่งกำลังก่อปัญหาในมิติต่าง ๆ จนต้องมีการออกปรามปรามกันทั้งในฝ่ายสื่อและฝ่ายผู้เกี่ยวข้อง หวังว่าอคติต่อปลาหมอคางดำคงไม่ส่งผลกระทบมาถึงปลาหมอพื้นบ้านที่เป็นอาหารสามัญของชาวบ้านทั้งสองฟากฝั่งวัฒนธรรม

วิกฤตการณ์ “ปลาหมอคางดำ” ที่ถูกเรียกว่าเป็น “เอเลี่ยนสปีชีส์” ได้แพร่กระจายเผ่าพันธุ์ในประเทศไทยในช่วงหลายปีที่ผ่านมาจนปัจจุบัน สร้างความเดือนร้อนให้แก่ชาวประมงในหลายจังหวัด ทั้งทำลายระบบนิเวศทางน้ำ และปลาท้องถิ่นหายไปจนหมด ต้องเกิดมาตรการปราบปรามปลาอย่างจริงจังโดยฝ่ายรัฐและเอกชนที่ถูกผลกระทบ

.

เพลงดนตรีวิถีอาเซียน ครั้งนี้ได้รวมรวมบทเพลงจำนวนหนึ่งที่ถูกผลิตขึ้นในช่วงเวลาวิกฤตเพื่อเป็นส่วนหนึ่งของการขับเคลื่อนการปราบปรามและการนำปลาหมอคางดำไปแปรรูป บทเพลงเหล่านี้อาจทำหน้าที่ร่องรอยความทรงจำให้เราได้ถอดความรู้และหาทางอยู่ร่วมกับชีวิตน้อย ๆ ที่ถูกมองว่าเป็นอาชญากรอย่างเข้าใจกันได้ในอนาคต

แลนด์มาร์คที่เกิดขึ้นพร้อมกับกรุงรัตนโกสินทร์เคยเป็นทั้งสถานที่ถวายพระเพลิงพระบรมศพ สถานที่พักผ่อนหย่อนใจของชาวบ้าน สถานที่ท่องเที่ยว สถานที่ประกอบธุรกิจการค้า สถานที่ชุมนุมทางการเมือง สถานที่แลกเปลี่ยนกิจกรรมทางวัฒนธรรม สถานที่ที่คนไร้บ้านและคนต่อสู้ชีิวิตอีกมากมายเคยมีความผูกพัน ย้อนรอยประวัติศาสตร์ “สนามหลวง” กับความทรงจำที่ฝากไว้ในบทเพลงลูกทุ่ง ลูกกรุง เพลงเพื่อชีวิต งานคัดสรรจากเสียงร้องของครูสุรพล สมบัติเจริญ, สุรชัย จันทิมาธร (คาราวาน), พงษ์สิทธิ์ คัมภีร์, ศรเพชร ศรสุพรรณ, สันติ ดวงสว่าง, นพพร เพริศแพร้ว, อี๊ด ฟุตบาท, จอม ไฟเย็น ฯลฯ

บนถนนสายเดียวกันกับฉากดังในมิวสิควิดีโอ ร็อคสตาร์ Rockstar ก็ยังเคยมีบทเพลงสารพัดที่ถูกสร้างขึ้นมาจากแรงบันดาลใจของศิลปินที่มีประสบการณ์ร่วมกับสถานที่-ประวัติศาสตร์-ความทรงจำและจินตนาการไชน่าทาวน์ไทยแลนด์เพลงดนตรีวิถีอาเซียนครั้งนี้ตามรอยงานเพลงเยาวราชจากงานเพลงลูกกรุงลูกทุ่ง เพลงไทยเดิม เพลงแหล่พื้นบ้าน เพลงวัยรุ่นในอดีต เพลงร็อค เพลงฮิปฮอป และเพลงศาสนา ผ่านเสียงขับร้องของครูชัยชนะ บุนะโชติ เจินเจิน บุญสูงเนิน โกไข่กับนายสน แมว จีรศักดิ์ ไทรอัมคิงดอมส์ ฯลฯ

ข่าวคราวการ #ค้นพบพระพุทธรูป ขนาดใหญ่กลางแม่น้ำโขงที่เมืองต้นผึ้ง แขวงบ่อแก้ว ประเทศลาว ถือเป็นหลักฐานทางศิลปะโบราณคดีสำคัญที่โยงให้เกิดกระแสการวิพากษ์วิจารณ์ในโลกโซเชียลมีเดียและการกระตุ้นความสนใจในอดีตวัฒนธรรมอันรุ่งเรืองของเมืองเชียงแสน

.

เพลงดนตรีวิถีอาเซียน ตอนนี้ คัดสรรบทเพลงที่เกี่ยวกับเชียงแสน มีทั้งเพลงในชุดระบำโบราณคดี เพลงลูกทุ่ง เพลงลูกกรุง เพลงพื้นบ้าน ที่บรรจุความทรงจำเกี่ยวกับเชียงแสนเอาไว้ในแง่ มุมต่าง ๆ

การเลือกไปแสดงดนตรีที่วัดใหญ่สุวรรณาราม จังหวัดเพชรบุรี ถือว่าเป็นบุญขนานใหญ่มาก เมื่อทราบว่าได้รับอนุญาต จากท่านเจ้าอาวาส พระครูวัชรสุวรรณาทร (ลูกชุบ ธมฺมโชโต) ยิ่ง ได้บุญยิ่งใหญ่ขึ้นไปอีก

.

ท่านเจ้าอาวาสวัดใหญ่สุวรรณาราม ท่านเป็นช่างใหญ่ของวัด ท่านทำเมรุเผาศพเพื่อฌาปนกิจเจ้าอาวาส องค์ก่อน (พระมงคลวรญาณ – นิตย์ จตฺตาวิโล) ด้วยตนเอง โดยหาช่างของเพชรบุรีมาวาดภาพรอบ ๆ เมรุเผาศพ

.

ท่านเจ้าอาวาสได้ให้การสนับสนุนศิลปวัฒนธรรม มีพื้นที่ลานวัดไว้แสดงละครชาตรี มีร่องรอยวิถีชีวิตเก่า ๆ ในยุคอยุธยา รวมทั้งการดูแลอาคารเก่าของวัดเอาไว้ให้คนรุ่นหลังได้ศึกษา การนำวงไทยซิมโฟนีออร์เคสตร้า (Thai Symphony Orchestra) ไปแสดงที่วัดใหญ่สุวรรณาราม จังหวัดเพชรบุรี ก็เพื่อจะนำบทเพลงเก่าเท่าที่จะหาได้จากเพชรบุรีและเพลงที่เกี่ยวข้องกับเพชรบุรีมาบรรเลง ซึ่งส่วนหนึ่งเป็นเพลงที่ได้สืบทอดมาตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา ส่วนหนึ่งเป็นเพลงในยุครัตนโกสินทร์ และอีก ส่วนหนึ่งเป็นเพลงของเพชรบุรี

.

1. รำถวายมือ

2. รำซัดชาตรี

3. เพลงสรรเสริญพระบารมี

4. ไหว้ครูเสภา ขับเสภา

5. บทกวี “เมืองเพชรบุรี”

6. เพลงเทพบันเทิง (ทำนองแขกเชิญเจ้า)

7. เพลงโหมโรงคลื่นกระทบฝั่ง

8. เพลงเหน่อ

9. เพลงสิบสองภาษา กราวนอก กราวตะลุง ยี่แฮม

10. เพลงลาวแพน ออกซุ้ม

11. เพลงเขมรปี่แก้ว

12. เพลงวัดโบสถ์ (เจ้าขุนทอง)

13. เพลงเจ้าการะเกด (ทำนองแอ่วเคล้าซอ)

ดนตรีไหว้ครู(สาธุ) เพื่อบูชาบูรพาจารย์โดยนำบทเพลงลาวล้านนา วงปี่จุม วงสะล้อซอซึง ดนตรีที่ใช้ประกอบฟ้อน เพลงร้องที่ใช้ทำนองดั้งเดิม เมื่อได้ไหว้ครูแล้วช่างซอคือนักร้อง ก็จะด้นเพลงซึ่งเป็นปฏิภาณกวีเนื้อร้องใหม่โดยใช้ทำนองเก่า เนื้อร้องเกี่ยวข้องกับบริบทของงานที่ไปแสดง ทำให้การแสดงมีชีวิต

.

เพลงเชียงใหม่เริ่มต้นจากตั้งเชียงใหม่ถือเป็นเพลงสำหรับการไหว้ครูก๋ายเชียงแสน การเกริ่นเพลง ต่อด้วยเพลงจะปุ ละม้ายเชียงแสน ตั้งเงี้ยว เงี้ยวหรือเส่เลเมาอื่อเพลงกล่อมลูก (อื่อไกวอู่) มีเพลงพม่าซอพระลอ ทำนองเพลงน้อยไจยา เพลงปั่นฝ้าย ในตระกูลเพลงล่องน่าน

.

1. สรรเสริญพระบารมี

2. ไหว้ครูซอเชียงใหม่ (วงลายเมือง)

3. ชุมนุมเพลงภาคเหนือ

4. หมู่เฮาจาวเหนือ

5. ระบำชาวเขา

6. กุหลาบเชียงใหม่ (สร้อยเวียงพิงค์)

7. ลาวดวงเดือน 

8. คางคกปากสระ

นครศรีธรรมราช เป็นบ้านเกิด ได้เข้าเรียนหนังสือเบื้องต้น ที่โรงเรียนในนครศรีธรรมราชและวิทยาลัยครูนครศรีธรรมราช แล้วก็จากนครศรีธรรมราชไปตั้งแต่ปี พ.ศ. 2514 โดยไม่มีโอกาส ศึกษาและทำอะไรให้บ้านเกิดที่นครศรีธรรมราชเลย แม้จะเรียนจบ การศึกษาที่ดี มีงานทำที่มั่นคง แต่ก็ไม่สามารถนำความรู้ความสามารถมาช่วยบ้านเกิดได้เลย ทั้ง ๆ ที่เป็นคนมีความรักบ้านเกิด ประเภท “ลัทธิท้องถิ่นนิยม” มากก็ตาม

.

การศึกษาดนตรีในโรงเรียนก็อ่อนแอ ขาดครูดนตรีที่เข้ม แข็ง วงดนตรีของโรงเรียนในนครศรีธรรมราชก็ไม่มีความสามารถ ที่โดดเด่นพอจะไปแข่งขันกับใครได้ ไม่สามารถไปอวดหรือเชิดหน้า ชูตากับใครได้ จะเอาวงดนตรีที่ดีมีคุณภาพมาแสดงก็ไม่มีพื้นที่รองรับ ในนครศรีธรรมราช หากจะช่วยพัฒนาการศึกษาดนตรีในระดับ การศึกษาพื้นฐานและระดับอุดมศึกษา ก็ไม่มีสถาบันอุดมศึกษาใดจะสามารถรองรับวิธีคิด วิธีการทำงานและกระบวนการที่มุ่งไปข้างหน้าได้ ในที่สุดก็ได้แต่นั่งมอง ยืนมอง ว่าจะช่วยบ้านเกิดที่นครศรีธรรมราชได้อย่างไร

.

1. โนราโกลน

2. โนราโรงครู

3. เพลงสรรเสริญพระบารมี

4. มโนราห์บูชายัญ

5. ระบศรีวิชัย

6. บทเพลงพระราชนิพนธ์ ชุดมโนราห์

7. เพลงพัดชา

8. เพลงโยสลัม

9. เพลงกราวตะลุง

10. เพลงสีนวล

11. เพลงแขกปัตตานี

12. เพลงลาฆูดูวอ

13. เพลงบุหงาตันหยง

14. เพลงบุหงารำไป

15. เพลงแขกกะเร็ง

16. เพลงบูบู

การแสดงเสียงใหม่ “เพลงไทยทางเปลี่ยน” ครั้งนี้ได้จัดขึ้น ที่ศูนย์วัฒนธรรมแห่งประเทศไทย สิ่งที่สำคัญก็คือ วงไทยซิมโฟนีออร์เคสตราและวงปี่พาทย์ ได้เสนอเพลงไทยทางเปลี่ยน ซึ่งไม่ใช่เพลงคลาสสิกของยุโรปอีกต่อไป แต่เป็นการรวบรวมเพลง จากท้องถิ่นต่าง ๆ นักร้อง นักดนตรีจากท้องถิ่น ได้มีโอกาสแสดงที่ศูนย์วัฒนธรรมแห่งประเทศไทย ซึ่งเป็นการเปลี่ยนทัศนคติของดนตรีคลาสสิกและทัศนคติของดนตรีไทย ทั้งยังเป็นการนำเสนอภาพและเสียงดนตรีในโลกอนาคตอีกด้วย

โครงการวิจัยเรื่องวัฒนธรรมดนตรีเพื่อพัฒนาสร้างสรรค์ จินตนาการเสียงใหม่เป็นการศึกษาเพื่อค้นคว้าเรื่องของเสียงดนตรีที่ ยังหลงเหลือร่องรอยทางประวัติศาสตร์ แล้วนำเสียงมาสร้างจินตนาการใหม่ 

.

การนำเสนอเสียงดนตรีของวงไทยซิมโฟนีออร์เคสตรา โดย อาศัยศักยภาพความเป็นเลิศทางดนตรีของนักดนตรีที่มีฝีมือ ทั้งเครื่องดนตรีในท้องถิ่น เครื่องดนตรีสากล เครื่องดนตรีชิ้นใหม่ ซึง และปี่จุม ทำเสียงใหม่ให้ลงตัว ซึ่งการสร้างสรรค์เสียงดนตรีใหม่ เป็นต้นทุนทางวัฒนธรรม เป็นมรดกของสังคมที่ได้สืบทอดกันมานาน และเป็นทรัพย์สินที่มีมูลค่าของชุมชนและการสืบทอดต่อไป ในโลกอนาคตการนำเสนอเสียงใหม่โดยวงไทยซิมโฟนีออร์เคสตรา ได้ถ่ายทำบันทึกการแสดงโดยสถานีโทรทัศน์ไทยพีบีเอส เพื่อจะได้นำเสนอให้ประชาชนทั่วไปได้รับชมต่อไปอีกด้วย

.

1. เนาวรัตน์ พงษ์ไพบูลย์ อ่านบทกวี

2. ลาวลำปาง หรือสร้อยลำปาง

3. ลาวคลึง

4. ลาวจ้อย หรือสร้อยแสงแดง

5. ลาวเจริญศรี

6. ลาวเสี่ยงเทียน

7. ลาวเดินดงและลาวครวญ

8. ลาวดวงดอกไม้

9. ลาวสวยรวย

10. ลาวคำหอม

11. ขับไม้บัณเฑาะว์

12. ลาวกระทบไม้

13. ผีมดผีเม็ง

14. ฤาษีหลงถ้ำ ล่องน่าน ล่องแม่ปิง ปราสาทไหว

15. สะล้อล้านนา

16. ieเปิงลำปาง ล่องแม่ปิง หมู่เฮาจาวเหนือ ปล่อยแก่

การนำอดีตมารับใช้ปัจจุบันเพื่อสร้างสรรค์เสียงใหม่ เมื่อโครงการวิจัยได้นำวิญญาณ บรรยากาศ พันธุกรรมของเพลงเก่า เพลงพื้นบ้าน เพลงสยาม มาเรียบเรียงและแสดงโดยวงไทยซิมโฟนีออร์เคสตรา เพื่อให้เป็นตัวอย่างสำหรับการพัฒนาเสียงเพลงสู่อนาคต โดยการนำเสนอผลงานวิจัยในรูปแบบการแสดงในครั้งนี้ เป็นการก้าวข้ามอดีตไปสู่อนาคต เป็นการก้าวข้ามกาลเวลา ก้าวข้ามข้อจำกัดของความเป็นท้องถิ่น ด้วยการนำเสนอว่า “ทำเรื่อง กระจอก ๆ ให้โลกรู้จัก” โดยทำเพลงใหม่ของชาวสยามให้เป็นเสียงใหม่เพื่อโลกอนาคต

.

เสียงใหม่ เป็นการนำเสียงอดีตมาเสนอเป็นต้นแบบ “นวัตกรรม เสียงดนตรี” เพื่อสร้างอนาคต โดยใช้ศักยภาพความเป็นเลิศทางดนตรีอย่างลงตัว ซึ่งอาศัยนักดนตรีที่มีฝีมือและฝีมือของวงไทย ซิมโฟนีออร์เคสตรา

.

เสียงใหม่ เป็นนวัตกรรมของเสียงดนตรีที่ได้ปรุงแต่งใหม่ โดยเอากลิ่นอายของเสียง สีเสียง จิตวิญญาณของเสียง เอาเลือดเนื้อ 12 เชื้อไขพันธุกรรมของเสียงเก่า ๆ นำเอาบรรยากาศของท้องถิ่น ซึ่งเป็น บริบทของเสียงดั้งเดิมมาปรุงแต่งให้เป็นเสียงใหม่ เพื่อสร้างสรรค์ให้ เป็นเพลงใหม่

.

1. เพลงหมอลำลายสังสินไซ ลำเพลิน

2. เพลง แคนลำโขง ฮักอีสานบ้านเฮา ปล่อยแก่

3. ลายเต้ย

4. ลำเพลิน ลายใหญ่ ลายน้อย

5. เมดเลย์ เพลงวิญญาณอีสาน (Sound of E-Sarn)

6. เพลงพิณพระอินทร์สายกลางนำทางสำเร็จ

7. เพลงต้อนวัวขึ้นภู

8. เพลงลมพัดพร้าว

9. เพลงน้ำตาเมียซาอุ

10. ลายสุดสะแนน

11. เพลงแมลงภู่ตอมดอกไม้

12. เพลงอีสานบ้านของเฮา

ครูเจริญใจ สุนทรวาทิน (16กันยายน2458-10เมษายน2554) สืบทอดความรู้ดนตรีจากบิดา พระยาเสนาะดุริยางค์ (แช่ม สุนทรวาทิน) อดีตเจ้ากรมพิณพาทย์หลวงในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และครูบา อาจารย์ในกรมมหรสพอีกหลายท่าน อาทิพระยาประสานดุริยศัพท์ (แปลก ประสานศัพท์) หลวงประดิษฐไพเราะ (ศร ศิลปบรรเลง) พระยาภูมีเสวิณ (จิตร จิตตเสวี) หลวงไพเราะเสียงซอ (อุ่น ดูรยชีวิน) ฯลฯ จนมีความรู้ความสามารถ เชี่ยวชาญทั้งในทางการขับร้อง การบรรเลงซอสามสาย และมีความรู้ทางวิชาการดนตรีไทยที่แตกฉานยิ่ง มีผลงานการ บันทึกเสียงมากมายตั้งแต่ครั้งรัชสมัย ร.7 ถึง ร.9 เป็นต้นแบบ วิชาการขับร้องเพลงไทยเดิมและซอสามสายที่ได้รับการยกย่องจากสังคมไทยทั้งผู้ฟัง ผู้ปฏิบัติและศิษยานุศิษย์มากมาย จนได้รับการยกย่องเป็นศิลปินแห่งชาติสาขาศิลปะ การแสดง (คีตศิลป์) ประจำปี2530 ท่านใช้เวลาตลอดชีวิตในการถ่ายทอดองค์ความรู้ดนตรีไทยแก่ศิษย์ในสถาบันการ ศึกษาต่างๆรวมทั้งเป็นแรงบันดาลใจให้เกิดการสร้างสรรค์ผลงานเพลงไทยขึ้นมามากมายในสังคม

.

ในวาระ109ปีชาตกาลของ ครูเจริญใจ สุนทรวาทิน รายการเพลงดนตรีวิถีอาเซียน นำประวัติผลงานและเสียงขับร้อง ของท่านมารำลึกถึง ด้วยความเคารพรักอย่างยิ่ง

พ.ศ.2561 องค์กรยูเนสโกประกาศให้ดอนดังซายัง Dondang Sayang เป็นหนึ่งในศิลปะการแสดงที่สมควรได้รับการ ยกย่องในฐานะมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ (Intangible Cultural Heritage - ICH) ของชุมชนมา เลย์ชุมชนบาบ๋าย่าหยา ชุมชนโปรตุเกส ในเขตมะละกา ประเทศมาเลเซีย เป็นปีเดียวกันกับที่โขนของไทย ละครโคล ของกัมพูชา และเร็กเก้ของจาไมก้าได้รับการประกาศ ICH อย่างน่าภาคภูมิใจเช่นกัน

.

 ดอนดังซายัง มีความหมายว่า “เพลงรักเพลงกวี” มีต้นกำเนิดในมะละกาเมื่อประมาณคริสศตวรรษที่ 15 โดยได้รับ อิทธิพลจากดนตรีพื้นบ้านโปรตุเกสแบบดั้งเดิมผสมผสานกับดนตรีอาหรับและดนตรีพื้นเมืองมาเลเซีย โดยนักร้องบา บาย่าหยาจะร้องเพลงที่มีคำสัมผัสที่เรียกว่า “ปันตุน” (บทกวีของมาเลย์) มีเครื่องดนตรีไวโอลิน แอคคอเดียน แมนโด ลิน กลองเรอบานาและฆ้องแขวนเตตาวัก บรรเลงประกอบ เนื้อหาของเพลงมีทั้งความรัก เกี้ยวพาราสีใช้ภาษาที่ งดงาม คารมคมคาย ในแบบด้นสดและบทกวีวรรคทองมาใช้ในการแสดง อาจมีการร่ายรำประกอบตามสมควร

.

ตัวอย่างงานบันทึกเสียงดอนดังซายังครั้งนี้คัดสรรผลงานนักร้องเพลงพ็อพมาเลย์ในตำนาน ตันศรีพีรามลี A. Ramlie, Sanisah Huri, Datuk Sharifah Aini, Ahmad Yusoh, Chik mohd Amin, Rahim Jantan จนถึง Noraniza Idris ขับขานเพลงดอนดังซายังในรูปแบบต่างๆให้ได้ศึกษาเปรียบเทียบกัน

28 สิงหาคม 2567 กรมส่งเสริมวัฒนธรรม กระทรวงวัฒนธรรม ได้แถลงคำประกาศยกย่องครูไชยยะ ทางมีศรี (อายุ 74 ปี) ผู้เชี่ยวชาญดนตรีไทยกรมศิลปากรและครูปี่พาทย์คนสำคัญของแผ่นดินไทยขึ้นเป็น “ศิลปิน แห่งชาติสาขาศิลปะการแสดง-ปี่พาทย์ประจำปีพ.ศ.2566 ร่วมกับศิลปินท่านอื่น ๆ ในสาขาทัศนศิลป์วรรณศิลป์ และศิลปการแสดงอีก 11 ท่าน ถือเป็นวาระที่ควรค่าแก่การแสดงความชื่นชมยินดีและควรค่าแก่การเรียนรู้คุณค่าของ ท่านที่ได้รับการยกย่องว่าเป็นปราชญ์ดนตรีไทยคนหนึ่งที่รอบรู้ลึกซึ้งทั้งทฤษฎีปฏิบัติและมีคุณธรรมน่าเคารพนับถือได้ อย่างแท้จริง

.

เพลงดนตรีวิถีอาเซียน วันนี้ นำงานอัลบั้ม “ช่อลูกหว้า” และ “กลิ่นเนื้อนาง” ที่ครูไชยยะ ทางมีศรีได้ประพันธ์เพลง ไทยแบบเนื้อเต็ม(เพลงขับร้องอย่างไม่มีเอื้อน)โดยผ่านเสียงร้องเพราะๆของครูสมบัติสังเวียนทอง อดีตนักร้องกรม ศิลปากร มาเป็นการแสดงมุทิตาจิตแก่ครูไชยยะ ทางมีศรีด้วยยินดียิ่ง

ทั้งอังกะลุงและบทเพลงชุดยะวา กลายเป็นเพลงที่เปิดประตูการเรียนรู้ดนตรีไทยให้กับเด็กไทยจำนวนมากมายเป็นเวลาต่อเนื่องมานับศตวรรษแล้ว

.

พ.ศ. 2451 หลวงประดิษฐไพเราะ (ศร ศิลปบรรเลง) ได้ตามเสด็จสมเด็จพระราชปิตุลา บรมพงศาภิมุข เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ ไปเยือนเกาะชวา ประเทศอินโดนีเซีย และได้นำเครื่องดนตรีไม้ไผ่ “อังกะลุง” กลับมามาเผยแพร่สู่กรุงสยาม นอกจากนี้ยังมีบทเพลงจำนวนหนึ่งที่ติดตามกลับมาในความทรงจำของท่านอีกด้วย เรียกว่า “เพลงชุดยะวา” มีเพลงบูเซ็นซอคหรือเพลงวยะวา, เพลงยะวาใหม่, เพลงสะมารัง (มาจากชื่องเมืองเซอมารังในอินโดนีเซีย), กะหรัดรายา (ชื่อเมืองเช่นกัน), บูกันตูโม๊ะ เป็นต้น

เมื่อ 17 กรกฎาคม 2567 จายสายมาว ศิลปินนักร้องชาติพันธุ์ไทใหญ่จากรัฐฉาน ถึงแก่กรรม เขามีชื่อเสียงเป็นที่รู้จักและมีผลงานเพลงที่ได้รับความนิยมไปทั่วประเทศเมียนมาร์และในความทรงจำของผู้คนไทใหญ่ที่แม้จะย้ายถิ่นไปอยู่อาศัยในประเทศอื่น

.

บทเพลงโด่งดังที่เขาขับร้องเมื่อ พ.ศ.2511 "ลึกโหมหมายป๋างโหลง" หรือ “สัญญาที่ปางโหลง” ผลงานการประพันธ์ของ นายแพทย์จายคำเหล็ก พูดถึงการทวงถามสัญญาและความเป็นธรรมระหว่างกลุ่มคนชาติพันธุ์กับตัวแทนเผด็จการทหาร ยังคงเป็นที่จดจำจนถึงทุกวันนี้ความดังของบทเพลงมีผลให้เขาถูกรัฐบาลทหารขณะนั้นจับตัวคุมขังเขาไว้ในเรือนจำและผลงานเพลงดังกล่าวก็ได้กลายเป็นเพลงต้องห้ามในประเทศเมียนมาอยู่ช่วงเวลาหนึ่งเลยทีเดียว กระนั้นเมื่อเวลาผ่านไป สัญญาที่ปางโหลง ก็ยังคงเป็นเสียงที่ทวงความยุติธรรมของผู้คนหลากหลายชาติพันธุ์ที่สะเทือนใจกับประวัติศาสตร์เมียนมาร์เสมอมา

ความเชื่อของคนโบราณในภูมิภาคอุษาคเนย์เกี่ยวกับปรากฏการณ์ฟ้าร้องฟ้าแลบในช่วงฤดูฝน ตำนานของยักษ์ รามสูร ที่ขว้างขวานกายสิทธิ์ไปยัง นางมณีเมขลา ที่โยนดวงแก้ววิเศษอยู่บนฟากฟ้า นำไปสู่การสร้างสรรค์ บทเพลงที่ใช้ในการแสดงโขนละครจนถึงเพลงร้องของชาวบ้านเพื่อความเพลิดเพลินและเพื่อประกอบพิธีกรรม

.

เพลงดนตรีวิถีอาเซียน ตอนนี้ขอเสนอ บทเพลงที่ใช้ในการแสดงโขนละคร และเพลงร้องของชาวบ้าน เกี่ยวกับปรากฏการณ์ฟ้าร้องฟ้าแลบ ให้ฟังกัน

แม้ว่าบทเพลงเล็กๆเพลงหนึ่งที่เกิดจากภูมิปัญญาไทยโบราณ “กราวกีฬา” ผลงานที่เจ้าพระยาธรรมศักดิ์มนตรี (สนั่น เทพหัสดิน ณ อยุธยา) ได้ประพันธ์ขึ้นจากรากฐานบทเพลงหน้าพาทย์โบราณชื่อเพลงกราวนอก จะมิได้เดินทางไปร่วมงานมหกรรมกีฬาโอลิมปิกส์กับกองทัพนักกีฬาหรือแฟชั่นเสื้อผ้า หากแต่เป็นบทเพลงสำคัญที่เกี่ยวข้องสัมพันธ์กับการเติบโตและความสำเร็จในชีวิตของนักกีฬาไทยมายาวนาน กราวกีฬาเคยมีบทบาทตั้งแต่เป็นเพลงมาร์ชในสนามกีฬาโรงเรียนไปจนถึงสนามกีฬาจังหวัด สนามกีฬาภูมิภาค และสนามกีฬาแห่งชาติ

เพลงดนตรีวิถีอาเซียน ครั้งนี้ ถอดความรู้เรื่องเพลงกราวกีฬา เพลงกราวนอก และบทเพลงอื่นๆที่เกิดมาจากรากฐานเพลงกราวนอกที่ถูกนำไปใช้ในบริบทการแสดงโขนละครอย่างขนบ วาทกรรมปลุกใจให้รักชาติและป็อปคัลเจอร์ที่ไหลลื่นไปกับวิถีชีวิตของชาวบ้าน

เกษตรกรรมทั้งฝั่งไทยอีสานและฝั่งลาว มีชีวิตผูกพันกับปลาหมอพื้นบ้านที่เติบโตอยู่ในทุ่งนาและห้วยหนองคลองบึง มีคำเรียกกันว่า “ปลาเข็ง” เป็นปลาที่เลี้ยงง่ายและนำมาปรุงอาหารพื้นเมืองได้สารพัด มีบทเพลงพื้นบ้านจำนวนหนึ่งที่ขับขานกันถึงปลาเข็งทั้งในเชิงสัญญะและความบันเทิงควบคู่ไปกับเพลงที่กล่าวถึงปลาช่อนหรือ “ปลาค่อ”

.

บทเพลงว่าด้วยปลาเข็งหรือปลาหมอพื้นบ้านที่คัดสรรมาในวันนี้อาจจะแตกต่างจากชะตากรรมของ “ปลาหมอคางดำ” ที่ถูกเรียกว่าเป็น “เอเลี่ยนสปีชีส์” ซึ่งกำลังก่อปัญหาในมิติต่าง ๆ จนต้องมีการออกปรามปรามกันทั้งในฝ่ายสื่อและฝ่ายผู้เกี่ยวข้อง หวังว่าอคติต่อปลาหมอคางดำคงไม่ส่งผลกระทบมาถึงปลาหมอพื้นบ้านที่เป็นอาหารสามัญของชาวบ้านทั้งสองฟากฝั่งวัฒนธรรม

ครูเจริญใจ สุนทรวาทิน (16กันยายน2458-10เมษายน2554) สืบทอดความรู้ดนตรีจากบิดา พระยาเสนาะดุริยางค์ (แช่ม สุนทรวาทิน) อดีตเจ้ากรมพิณพาทย์หลวงในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และครูบา อาจารย์ในกรมมหรสพอีกหลายท่าน อาทิพระยาประสานดุริยศัพท์ (แปลก ประสานศัพท์) หลวงประดิษฐไพเราะ (ศร ศิลปบรรเลง) พระยาภูมีเสวิณ (จิตร จิตตเสวี) หลวงไพเราะเสียงซอ (อุ่น ดูรยชีวิน) ฯลฯ จนมีความรู้ความสามารถ เชี่ยวชาญทั้งในทางการขับร้อง การบรรเลงซอสามสาย และมีความรู้ทางวิชาการดนตรีไทยที่แตกฉานยิ่ง มีผลงานการ บันทึกเสียงมากมายตั้งแต่ครั้งรัชสมัย ร.7 ถึง ร.9 เป็นต้นแบบ วิชาการขับร้องเพลงไทยเดิมและซอสามสายที่ได้รับการยกย่องจากสังคมไทยทั้งผู้ฟัง ผู้ปฏิบัติและศิษยานุศิษย์มากมาย จนได้รับการยกย่องเป็นศิลปินแห่งชาติสาขาศิลปะ การแสดง (คีตศิลป์) ประจำปี2530 ท่านใช้เวลาตลอดชีวิตในการถ่ายทอดองค์ความรู้ดนตรีไทยแก่ศิษย์ในสถาบันการ ศึกษาต่างๆรวมทั้งเป็นแรงบันดาลใจให้เกิดการสร้างสรรค์ผลงานเพลงไทยขึ้นมามากมายในสังคม

.

ในวาระ109ปีชาตกาลของ ครูเจริญใจ สุนทรวาทิน รายการเพลงดนตรีวิถีอาเซียน นำประวัติผลงานและเสียงขับร้อง ของท่านมารำลึกถึง ด้วยความเคารพรักอย่างยิ่ง

พ.ศ.2561 องค์กรยูเนสโกประกาศให้ดอนดังซายัง Dondang Sayang เป็นหนึ่งในศิลปะการแสดงที่สมควรได้รับการ ยกย่องในฐานะมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ (Intangible Cultural Heritage - ICH) ของชุมชนมา เลย์ชุมชนบาบ๋าย่าหยา ชุมชนโปรตุเกส ในเขตมะละกา ประเทศมาเลเซีย เป็นปีเดียวกันกับที่โขนของไทย ละครโคล ของกัมพูชา และเร็กเก้ของจาไมก้าได้รับการประกาศ ICH อย่างน่าภาคภูมิใจเช่นกัน

.

 ดอนดังซายัง มีความหมายว่า “เพลงรักเพลงกวี” มีต้นกำเนิดในมะละกาเมื่อประมาณคริสศตวรรษที่ 15 โดยได้รับ อิทธิพลจากดนตรีพื้นบ้านโปรตุเกสแบบดั้งเดิมผสมผสานกับดนตรีอาหรับและดนตรีพื้นเมืองมาเลเซีย โดยนักร้องบา บาย่าหยาจะร้องเพลงที่มีคำสัมผัสที่เรียกว่า “ปันตุน” (บทกวีของมาเลย์) มีเครื่องดนตรีไวโอลิน แอคคอเดียน แมนโด ลิน กลองเรอบานาและฆ้องแขวนเตตาวัก บรรเลงประกอบ เนื้อหาของเพลงมีทั้งความรัก เกี้ยวพาราสีใช้ภาษาที่ งดงาม คารมคมคาย ในแบบด้นสดและบทกวีวรรคทองมาใช้ในการแสดง อาจมีการร่ายรำประกอบตามสมควร

.

ตัวอย่างงานบันทึกเสียงดอนดังซายังครั้งนี้คัดสรรผลงานนักร้องเพลงพ็อพมาเลย์ในตำนาน ตันศรีพีรามลี A. Ramlie, Sanisah Huri, Datuk Sharifah Aini, Ahmad Yusoh, Chik mohd Amin, Rahim Jantan จนถึง Noraniza Idris ขับขานเพลงดอนดังซายังในรูปแบบต่างๆให้ได้ศึกษาเปรียบเทียบกัน

28 สิงหาคม 2567 กรมส่งเสริมวัฒนธรรม กระทรวงวัฒนธรรม ได้แถลงคำประกาศยกย่องครูไชยยะ ทางมีศรี (อายุ 74 ปี) ผู้เชี่ยวชาญดนตรีไทยกรมศิลปากรและครูปี่พาทย์คนสำคัญของแผ่นดินไทยขึ้นเป็น “ศิลปิน แห่งชาติสาขาศิลปะการแสดง-ปี่พาทย์ประจำปีพ.ศ.2566 ร่วมกับศิลปินท่านอื่น ๆ ในสาขาทัศนศิลป์วรรณศิลป์ และศิลปการแสดงอีก 11 ท่าน ถือเป็นวาระที่ควรค่าแก่การแสดงความชื่นชมยินดีและควรค่าแก่การเรียนรู้คุณค่าของ ท่านที่ได้รับการยกย่องว่าเป็นปราชญ์ดนตรีไทยคนหนึ่งที่รอบรู้ลึกซึ้งทั้งทฤษฎีปฏิบัติและมีคุณธรรมน่าเคารพนับถือได้ อย่างแท้จริง

.

เพลงดนตรีวิถีอาเซียน วันนี้ นำงานอัลบั้ม “ช่อลูกหว้า” และ “กลิ่นเนื้อนาง” ที่ครูไชยยะ ทางมีศรีได้ประพันธ์เพลง ไทยแบบเนื้อเต็ม(เพลงขับร้องอย่างไม่มีเอื้อน)โดยผ่านเสียงร้องเพราะๆของครูสมบัติสังเวียนทอง อดีตนักร้องกรม ศิลปากร มาเป็นการแสดงมุทิตาจิตแก่ครูไชยยะ ทางมีศรีด้วยยินดียิ่ง

ทั้งอังกะลุงและบทเพลงชุดยะวา กลายเป็นเพลงที่เปิดประตูการเรียนรู้ดนตรีไทยให้กับเด็กไทยจำนวนมากมายเป็นเวลาต่อเนื่องมานับศตวรรษแล้ว

.

พ.ศ. 2451 หลวงประดิษฐไพเราะ (ศร ศิลปบรรเลง) ได้ตามเสด็จสมเด็จพระราชปิตุลา บรมพงศาภิมุข เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ ไปเยือนเกาะชวา ประเทศอินโดนีเซีย และได้นำเครื่องดนตรีไม้ไผ่ “อังกะลุง” กลับมามาเผยแพร่สู่กรุงสยาม นอกจากนี้ยังมีบทเพลงจำนวนหนึ่งที่ติดตามกลับมาในความทรงจำของท่านอีกด้วย เรียกว่า “เพลงชุดยะวา” มีเพลงบูเซ็นซอคหรือเพลงวยะวา, เพลงยะวาใหม่, เพลงสะมารัง (มาจากชื่องเมืองเซอมารังในอินโดนีเซีย), กะหรัดรายา (ชื่อเมืองเช่นกัน), บูกันตูโม๊ะ เป็นต้น

เมื่อ 17 กรกฎาคม 2567 จายสายมาว ศิลปินนักร้องชาติพันธุ์ไทใหญ่จากรัฐฉาน ถึงแก่กรรม เขามีชื่อเสียงเป็นที่รู้จักและมีผลงานเพลงที่ได้รับความนิยมไปทั่วประเทศเมียนมาร์และในความทรงจำของผู้คนไทใหญ่ที่แม้จะย้ายถิ่นไปอยู่อาศัยในประเทศอื่น

.

บทเพลงโด่งดังที่เขาขับร้องเมื่อ พ.ศ.2511 "ลึกโหมหมายป๋างโหลง" หรือ “สัญญาที่ปางโหลง” ผลงานการประพันธ์ของ นายแพทย์จายคำเหล็ก พูดถึงการทวงถามสัญญาและความเป็นธรรมระหว่างกลุ่มคนชาติพันธุ์กับตัวแทนเผด็จการทหาร ยังคงเป็นที่จดจำจนถึงทุกวันนี้ความดังของบทเพลงมีผลให้เขาถูกรัฐบาลทหารขณะนั้นจับตัวคุมขังเขาไว้ในเรือนจำและผลงานเพลงดังกล่าวก็ได้กลายเป็นเพลงต้องห้ามในประเทศเมียนมาอยู่ช่วงเวลาหนึ่งเลยทีเดียว กระนั้นเมื่อเวลาผ่านไป สัญญาที่ปางโหลง ก็ยังคงเป็นเสียงที่ทวงความยุติธรรมของผู้คนหลากหลายชาติพันธุ์ที่สะเทือนใจกับประวัติศาสตร์เมียนมาร์เสมอมา

ความเชื่อของคนโบราณในภูมิภาคอุษาคเนย์เกี่ยวกับปรากฏการณ์ฟ้าร้องฟ้าแลบในช่วงฤดูฝน ตำนานของยักษ์ รามสูร ที่ขว้างขวานกายสิทธิ์ไปยัง นางมณีเมขลา ที่โยนดวงแก้ววิเศษอยู่บนฟากฟ้า นำไปสู่การสร้างสรรค์ บทเพลงที่ใช้ในการแสดงโขนละครจนถึงเพลงร้องของชาวบ้านเพื่อความเพลิดเพลินและเพื่อประกอบพิธีกรรม

.

เพลงดนตรีวิถีอาเซียน ตอนนี้ขอเสนอ บทเพลงที่ใช้ในการแสดงโขนละคร และเพลงร้องของชาวบ้าน เกี่ยวกับปรากฏการณ์ฟ้าร้องฟ้าแลบ ให้ฟังกัน

แม้ว่าบทเพลงเล็กๆเพลงหนึ่งที่เกิดจากภูมิปัญญาไทยโบราณ “กราวกีฬา” ผลงานที่เจ้าพระยาธรรมศักดิ์มนตรี (สนั่น เทพหัสดิน ณ อยุธยา) ได้ประพันธ์ขึ้นจากรากฐานบทเพลงหน้าพาทย์โบราณชื่อเพลงกราวนอก จะมิได้เดินทางไปร่วมงานมหกรรมกีฬาโอลิมปิกส์กับกองทัพนักกีฬาหรือแฟชั่นเสื้อผ้า หากแต่เป็นบทเพลงสำคัญที่เกี่ยวข้องสัมพันธ์กับการเติบโตและความสำเร็จในชีวิตของนักกีฬาไทยมายาวนาน กราวกีฬาเคยมีบทบาทตั้งแต่เป็นเพลงมาร์ชในสนามกีฬาโรงเรียนไปจนถึงสนามกีฬาจังหวัด สนามกีฬาภูมิภาค และสนามกีฬาแห่งชาติ

เพลงดนตรีวิถีอาเซียน ครั้งนี้ ถอดความรู้เรื่องเพลงกราวกีฬา เพลงกราวนอก และบทเพลงอื่นๆที่เกิดมาจากรากฐานเพลงกราวนอกที่ถูกนำไปใช้ในบริบทการแสดงโขนละครอย่างขนบ วาทกรรมปลุกใจให้รักชาติและป็อปคัลเจอร์ที่ไหลลื่นไปกับวิถีชีวิตของชาวบ้าน

เกษตรกรรมทั้งฝั่งไทยอีสานและฝั่งลาว มีชีวิตผูกพันกับปลาหมอพื้นบ้านที่เติบโตอยู่ในทุ่งนาและห้วยหนองคลองบึง มีคำเรียกกันว่า “ปลาเข็ง” เป็นปลาที่เลี้ยงง่ายและนำมาปรุงอาหารพื้นเมืองได้สารพัด มีบทเพลงพื้นบ้านจำนวนหนึ่งที่ขับขานกันถึงปลาเข็งทั้งในเชิงสัญญะและความบันเทิงควบคู่ไปกับเพลงที่กล่าวถึงปลาช่อนหรือ “ปลาค่อ”

.

บทเพลงว่าด้วยปลาเข็งหรือปลาหมอพื้นบ้านที่คัดสรรมาในวันนี้อาจจะแตกต่างจากชะตากรรมของ “ปลาหมอคางดำ” ที่ถูกเรียกว่าเป็น “เอเลี่ยนสปีชีส์” ซึ่งกำลังก่อปัญหาในมิติต่าง ๆ จนต้องมีการออกปรามปรามกันทั้งในฝ่ายสื่อและฝ่ายผู้เกี่ยวข้อง หวังว่าอคติต่อปลาหมอคางดำคงไม่ส่งผลกระทบมาถึงปลาหมอพื้นบ้านที่เป็นอาหารสามัญของชาวบ้านทั้งสองฟากฝั่งวัฒนธรรม

ครูเจริญใจ สุนทรวาทิน (16กันยายน2458-10เมษายน2554) สืบทอดความรู้ดนตรีจากบิดา พระยาเสนาะดุริยางค์ (แช่ม สุนทรวาทิน) อดีตเจ้ากรมพิณพาทย์หลวงในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และครูบา อาจารย์ในกรมมหรสพอีกหลายท่าน อาทิพระยาประสานดุริยศัพท์ (แปลก ประสานศัพท์) หลวงประดิษฐไพเราะ (ศร ศิลปบรรเลง) พระยาภูมีเสวิณ (จิตร จิตตเสวี) หลวงไพเราะเสียงซอ (อุ่น ดูรยชีวิน) ฯลฯ จนมีความรู้ความสามารถ เชี่ยวชาญทั้งในทางการขับร้อง การบรรเลงซอสามสาย และมีความรู้ทางวิชาการดนตรีไทยที่แตกฉานยิ่ง มีผลงานการ บันทึกเสียงมากมายตั้งแต่ครั้งรัชสมัย ร.7 ถึง ร.9 เป็นต้นแบบ วิชาการขับร้องเพลงไทยเดิมและซอสามสายที่ได้รับการยกย่องจากสังคมไทยทั้งผู้ฟัง ผู้ปฏิบัติและศิษยานุศิษย์มากมาย จนได้รับการยกย่องเป็นศิลปินแห่งชาติสาขาศิลปะ การแสดง (คีตศิลป์) ประจำปี2530 ท่านใช้เวลาตลอดชีวิตในการถ่ายทอดองค์ความรู้ดนตรีไทยแก่ศิษย์ในสถาบันการ ศึกษาต่างๆรวมทั้งเป็นแรงบันดาลใจให้เกิดการสร้างสรรค์ผลงานเพลงไทยขึ้นมามากมายในสังคม

.

ในวาระ109ปีชาตกาลของ ครูเจริญใจ สุนทรวาทิน รายการเพลงดนตรีวิถีอาเซียน นำประวัติผลงานและเสียงขับร้อง ของท่านมารำลึกถึง ด้วยความเคารพรักอย่างยิ่ง

พ.ศ.2561 องค์กรยูเนสโกประกาศให้ดอนดังซายัง Dondang Sayang เป็นหนึ่งในศิลปะการแสดงที่สมควรได้รับการ ยกย่องในฐานะมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ (Intangible Cultural Heritage - ICH) ของชุมชนมา เลย์ชุมชนบาบ๋าย่าหยา ชุมชนโปรตุเกส ในเขตมะละกา ประเทศมาเลเซีย เป็นปีเดียวกันกับที่โขนของไทย ละครโคล ของกัมพูชา และเร็กเก้ของจาไมก้าได้รับการประกาศ ICH อย่างน่าภาคภูมิใจเช่นกัน

.

 ดอนดังซายัง มีความหมายว่า “เพลงรักเพลงกวี” มีต้นกำเนิดในมะละกาเมื่อประมาณคริสศตวรรษที่ 15 โดยได้รับ อิทธิพลจากดนตรีพื้นบ้านโปรตุเกสแบบดั้งเดิมผสมผสานกับดนตรีอาหรับและดนตรีพื้นเมืองมาเลเซีย โดยนักร้องบา บาย่าหยาจะร้องเพลงที่มีคำสัมผัสที่เรียกว่า “ปันตุน” (บทกวีของมาเลย์) มีเครื่องดนตรีไวโอลิน แอคคอเดียน แมนโด ลิน กลองเรอบานาและฆ้องแขวนเตตาวัก บรรเลงประกอบ เนื้อหาของเพลงมีทั้งความรัก เกี้ยวพาราสีใช้ภาษาที่ งดงาม คารมคมคาย ในแบบด้นสดและบทกวีวรรคทองมาใช้ในการแสดง อาจมีการร่ายรำประกอบตามสมควร

.

ตัวอย่างงานบันทึกเสียงดอนดังซายังครั้งนี้คัดสรรผลงานนักร้องเพลงพ็อพมาเลย์ในตำนาน ตันศรีพีรามลี A. Ramlie, Sanisah Huri, Datuk Sharifah Aini, Ahmad Yusoh, Chik mohd Amin, Rahim Jantan จนถึง Noraniza Idris ขับขานเพลงดอนดังซายังในรูปแบบต่างๆให้ได้ศึกษาเปรียบเทียบกัน

28 สิงหาคม 2567 กรมส่งเสริมวัฒนธรรม กระทรวงวัฒนธรรม ได้แถลงคำประกาศยกย่องครูไชยยะ ทางมีศรี (อายุ 74 ปี) ผู้เชี่ยวชาญดนตรีไทยกรมศิลปากรและครูปี่พาทย์คนสำคัญของแผ่นดินไทยขึ้นเป็น “ศิลปิน แห่งชาติสาขาศิลปะการแสดง-ปี่พาทย์ประจำปีพ.ศ.2566 ร่วมกับศิลปินท่านอื่น ๆ ในสาขาทัศนศิลป์วรรณศิลป์ และศิลปการแสดงอีก 11 ท่าน ถือเป็นวาระที่ควรค่าแก่การแสดงความชื่นชมยินดีและควรค่าแก่การเรียนรู้คุณค่าของ ท่านที่ได้รับการยกย่องว่าเป็นปราชญ์ดนตรีไทยคนหนึ่งที่รอบรู้ลึกซึ้งทั้งทฤษฎีปฏิบัติและมีคุณธรรมน่าเคารพนับถือได้ อย่างแท้จริง

.

เพลงดนตรีวิถีอาเซียน วันนี้ นำงานอัลบั้ม “ช่อลูกหว้า” และ “กลิ่นเนื้อนาง” ที่ครูไชยยะ ทางมีศรีได้ประพันธ์เพลง ไทยแบบเนื้อเต็ม(เพลงขับร้องอย่างไม่มีเอื้อน)โดยผ่านเสียงร้องเพราะๆของครูสมบัติสังเวียนทอง อดีตนักร้องกรม ศิลปากร มาเป็นการแสดงมุทิตาจิตแก่ครูไชยยะ ทางมีศรีด้วยยินดียิ่ง

ทั้งอังกะลุงและบทเพลงชุดยะวา กลายเป็นเพลงที่เปิดประตูการเรียนรู้ดนตรีไทยให้กับเด็กไทยจำนวนมากมายเป็นเวลาต่อเนื่องมานับศตวรรษแล้ว

.

พ.ศ. 2451 หลวงประดิษฐไพเราะ (ศร ศิลปบรรเลง) ได้ตามเสด็จสมเด็จพระราชปิตุลา บรมพงศาภิมุข เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ ไปเยือนเกาะชวา ประเทศอินโดนีเซีย และได้นำเครื่องดนตรีไม้ไผ่ “อังกะลุง” กลับมามาเผยแพร่สู่กรุงสยาม นอกจากนี้ยังมีบทเพลงจำนวนหนึ่งที่ติดตามกลับมาในความทรงจำของท่านอีกด้วย เรียกว่า “เพลงชุดยะวา” มีเพลงบูเซ็นซอคหรือเพลงวยะวา, เพลงยะวาใหม่, เพลงสะมารัง (มาจากชื่องเมืองเซอมารังในอินโดนีเซีย), กะหรัดรายา (ชื่อเมืองเช่นกัน), บูกันตูโม๊ะ เป็นต้น

เมื่อ 17 กรกฎาคม 2567 จายสายมาว ศิลปินนักร้องชาติพันธุ์ไทใหญ่จากรัฐฉาน ถึงแก่กรรม เขามีชื่อเสียงเป็นที่รู้จักและมีผลงานเพลงที่ได้รับความนิยมไปทั่วประเทศเมียนมาร์และในความทรงจำของผู้คนไทใหญ่ที่แม้จะย้ายถิ่นไปอยู่อาศัยในประเทศอื่น

.

บทเพลงโด่งดังที่เขาขับร้องเมื่อ พ.ศ.2511 "ลึกโหมหมายป๋างโหลง" หรือ “สัญญาที่ปางโหลง” ผลงานการประพันธ์ของ นายแพทย์จายคำเหล็ก พูดถึงการทวงถามสัญญาและความเป็นธรรมระหว่างกลุ่มคนชาติพันธุ์กับตัวแทนเผด็จการทหาร ยังคงเป็นที่จดจำจนถึงทุกวันนี้ความดังของบทเพลงมีผลให้เขาถูกรัฐบาลทหารขณะนั้นจับตัวคุมขังเขาไว้ในเรือนจำและผลงานเพลงดังกล่าวก็ได้กลายเป็นเพลงต้องห้ามในประเทศเมียนมาอยู่ช่วงเวลาหนึ่งเลยทีเดียว กระนั้นเมื่อเวลาผ่านไป สัญญาที่ปางโหลง ก็ยังคงเป็นเสียงที่ทวงความยุติธรรมของผู้คนหลากหลายชาติพันธุ์ที่สะเทือนใจกับประวัติศาสตร์เมียนมาร์เสมอมา

ความเชื่อของคนโบราณในภูมิภาคอุษาคเนย์เกี่ยวกับปรากฏการณ์ฟ้าร้องฟ้าแลบในช่วงฤดูฝน ตำนานของยักษ์ รามสูร ที่ขว้างขวานกายสิทธิ์ไปยัง นางมณีเมขลา ที่โยนดวงแก้ววิเศษอยู่บนฟากฟ้า นำไปสู่การสร้างสรรค์ บทเพลงที่ใช้ในการแสดงโขนละครจนถึงเพลงร้องของชาวบ้านเพื่อความเพลิดเพลินและเพื่อประกอบพิธีกรรม

.

เพลงดนตรีวิถีอาเซียน ตอนนี้ขอเสนอ บทเพลงที่ใช้ในการแสดงโขนละคร และเพลงร้องของชาวบ้าน เกี่ยวกับปรากฏการณ์ฟ้าร้องฟ้าแลบ ให้ฟังกัน

แม้ว่าบทเพลงเล็กๆเพลงหนึ่งที่เกิดจากภูมิปัญญาไทยโบราณ “กราวกีฬา” ผลงานที่เจ้าพระยาธรรมศักดิ์มนตรี (สนั่น เทพหัสดิน ณ อยุธยา) ได้ประพันธ์ขึ้นจากรากฐานบทเพลงหน้าพาทย์โบราณชื่อเพลงกราวนอก จะมิได้เดินทางไปร่วมงานมหกรรมกีฬาโอลิมปิกส์กับกองทัพนักกีฬาหรือแฟชั่นเสื้อผ้า หากแต่เป็นบทเพลงสำคัญที่เกี่ยวข้องสัมพันธ์กับการเติบโตและความสำเร็จในชีวิตของนักกีฬาไทยมายาวนาน กราวกีฬาเคยมีบทบาทตั้งแต่เป็นเพลงมาร์ชในสนามกีฬาโรงเรียนไปจนถึงสนามกีฬาจังหวัด สนามกีฬาภูมิภาค และสนามกีฬาแห่งชาติ

เพลงดนตรีวิถีอาเซียน ครั้งนี้ ถอดความรู้เรื่องเพลงกราวกีฬา เพลงกราวนอก และบทเพลงอื่นๆที่เกิดมาจากรากฐานเพลงกราวนอกที่ถูกนำไปใช้ในบริบทการแสดงโขนละครอย่างขนบ วาทกรรมปลุกใจให้รักชาติและป็อปคัลเจอร์ที่ไหลลื่นไปกับวิถีชีวิตของชาวบ้าน

เกษตรกรรมทั้งฝั่งไทยอีสานและฝั่งลาว มีชีวิตผูกพันกับปลาหมอพื้นบ้านที่เติบโตอยู่ในทุ่งนาและห้วยหนองคลองบึง มีคำเรียกกันว่า “ปลาเข็ง” เป็นปลาที่เลี้ยงง่ายและนำมาปรุงอาหารพื้นเมืองได้สารพัด มีบทเพลงพื้นบ้านจำนวนหนึ่งที่ขับขานกันถึงปลาเข็งทั้งในเชิงสัญญะและความบันเทิงควบคู่ไปกับเพลงที่กล่าวถึงปลาช่อนหรือ “ปลาค่อ”

.

บทเพลงว่าด้วยปลาเข็งหรือปลาหมอพื้นบ้านที่คัดสรรมาในวันนี้อาจจะแตกต่างจากชะตากรรมของ “ปลาหมอคางดำ” ที่ถูกเรียกว่าเป็น “เอเลี่ยนสปีชีส์” ซึ่งกำลังก่อปัญหาในมิติต่าง ๆ จนต้องมีการออกปรามปรามกันทั้งในฝ่ายสื่อและฝ่ายผู้เกี่ยวข้อง หวังว่าอคติต่อปลาหมอคางดำคงไม่ส่งผลกระทบมาถึงปลาหมอพื้นบ้านที่เป็นอาหารสามัญของชาวบ้านทั้งสองฟากฝั่งวัฒนธรรม